ΕΡΩΤΗΣΗ: Στο Ηράκλειο οι Kukeri από το χωριό Μπογιάνοβο παρελαύνουν μαζί με τέσσερις παραδοσιακές ομάδες από διάφορες περιοχές της Ελλάδας – τη Δράμα, την Κοζάνη, και τη Βέρροια στη Μακεδονία, και μια ομάδα από το χωριό Γκεργκέρι, Κρήτης. Ποιες ομοιότητες και διαφορές ανακαλύπτει ένας επαγγελματίας όπως εσείς σε αυτά τα παράλληλα για τις δύο χώρες έθιμα. Πώς οι γνώσεις σας για την αρχαιοαστρονομία σας βοηθούν στην ερμηνεία τους;
Νικολάι ΣΙΒΚΟΦ: Είναι τιμή για τον καλλιτεχνικό διοργανωτή της εκδήλωσης από το Δήμο Ηρακλείου τον κ. Γιώργο Χιντιράκη ότι κατάφερε να μαζέψει σχεδόν όλο το φάσμα των καρναβαλικών παραδόσεων της περιοχής του Αιγαίου. Δυστυχώς λόγω του βροχερού καιρού την ημέρα του καρναβαλιού οι μασκοφόροι από το χωριό Μπογιάνοβο δεν είχαν τη δυνατότητα να παρουσιάσουν πλήρως την ιεροτελεστία τους. Ωστόσο, οι πολύχρωμες κεντημένες μάσκες με τα αμέτρητα καθρεφτάκια πάνω τους, οι φορεσιές τους «από τα παλιά χρόνια», τα ξύλινα σπαθιά τους τυλιγμένα με κόκκινα φίδια, προκάλεσαν τα χειροκροτήματα των κατοίκων του Ηρακλείου. Με την βουή των χάλκινων κουδουνιών τους οι Kukeri έγιναν ένα με τους υπόλοιπους συμμετέχοντες στην παρέλαση – τους «αράπηδες» από την Μακεδονία, και οι θεατές τούς αποδέχονταν ως μέρος μιας κοινής βαλκανικής καρναβαλικής παράδοσης. Στην ουσία αυτός ήταν και ο σκοπός της επίσκεψης της ομάδας από την Ανατολική Βουλγαρία – να δείξει πως η αρχαία παράδοση των χειμερινών-ανοιξιάτικων αντρικών μεταμφιέσεων στα Βαλκάνια, είτε στη Νότια Ελλάδα, είτε στη Βουλγαρία, είτε στα Σκόπια, ακόμη και στη Ρουμανία, δεν αναγνωρίζει κρατικά σύνορα και παραμένει ζωντανή και σεβαστή από τους βαλκανικούς λαούς, χωρίς σύνορα – σε μια ενωμένη Ευρώπη.
Όσο διαφορετικοί κι αν είναι όσον αφορά την εξωτερική εμφάνισή τους και τα χαρακτηριστικά αντικείμενά τους, ίσως και στις ιεροτελεστίες τους, στην ουσία δεν διαφέρουν πολύ: τα καρναβάλια γίνονται την ίδια περίοδο – της Απόκριας, και οι ιεροτελεστίες τους έχουν τον ίδιο σκοπό – να διώξουν το κακό από τη γη και να ξυπνήσουν τις δυνάμεις τις φύσης. Βέβαια, ο ιερουργικός αυτός σκοπός είναι χαρακτηριστικός για τις χειμερινές-ανοιξιάτικες γιορτές πριν από το Πάσχα σε όλη την Eλλάδα, καθώς και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, πράγμα που τις ενώνει ως κοινή καρναβαλική παράδοση, τόσο διαδεδομένη στις μέρες μας. Δεν είναι τυχαίο που φέτος πρωτεύουσα των καρναβαλικών πόλεων της Ευρώπης επιλέχθηκε μια βαλκανική πόλη – το Πέρνικ, Βουλγαρίας, όπου στα τέλη Ιανουαρίου διεξήχθη το 20ό Φεστιβάλ Μεταμφιέσεων, ενώ η καρναβαλική παράδοση στην πόλη έχει μισό αιώνα ιστορίας.
ΕΡΩΤΗΣΗ: Ήταν πολύ ενδιαφέρον να δει κανείς στο Ηράκλειο – μια πόλη που έχει ιστορία κάμποσων αιώνων βενετοκρατίας, την συνύπαρξη της αστικής παρέλασης μεταμφιεσμένων, επηρεασμένης από την ιταλική πολιτιστική παράδοση, και των ιεροτελεστών μασκαράτων στα Βαλκάνια. Μετά την παρέλαση των καλεσμένων από τη Βόρειο Ελλάδα και τη Βουλγαρία ακολούθησε πανδαιμόνιο των σύγχρονων καρνάβαλων, μεταμφιεσμένων σαν «Απελπισμένες νοικοκυρές», καννίβαλους με κοκαλάκια στα κατσαρά μαλλιά τους, γυναίκες βαμπ σε ρέτρο μοντέλα της Φολξβάγκεν, πιγκουίνους. Τις παραδοσιακές κουκούλες των Kukeri ακολούθησαν αιχμηρά σομπρέρο και μάσκες ντόμινο του σύγχρονου μπαλ-μασκέ. Ποιες «σταθερές» των αρχαίων εθίμων για μπερεκέτι και ευφορία βρίσκετε σε αυτά;
Νικολάι ΣΙΒΚΟΦ: Аν οι „αράπηδες” και οι „Kukeri” ήταν εκπρόσωποι του παραδοσιακού „χωριάτικου καρναβαλιού”, οι ντόπιες ομάδες μασκοφόρων ήταν ευρωπαϊκού αστικού καρναβαλικού τύπου, πράγμα που πιθανότατα συνδέεται με την βενετική περίοδο στην ιστορία της πόλης και την ζωντανή σχέση με τον παραδοσιακό πολιτισμό της μεσαιωνικής Ευρώπης. Περάσαμε πολύ λίγο χρόνο στην Κρήτη για να καταλάβουμε αν εκείνος, ο άλλος καρναβαλικός πολιτισμός – ο „χωριάτικος” – έχει διατηρηθεί στην ενδοχώρα του νησιού, ανάμεσα στους βοσκούς, για να κάνουμε μία σύγκριση με τις αρχαίες παραδόσεις μεταμφίεσης στις άλλες περιοχές του βαλκανικού σύμπαντος. Ωστόσο, γνωρίζοντας την ιστορία και τον πολιτισμό της Κρήτης μπορούμε να κάνουμε κάποιες συγκρίσεις και να βρούμε κάποια κοινά στοιχεία ανάμεσα στις παραδόσεις και τα έθιμα της Κρήτης και εκείνα της Μακεδονίας και της Ανατολικής Θράκης. Πρώτον το κοινό στοιχείο είναι και πάλι ο χρόνος διεξαγωγής της γιορτής. Στο Ηράκλειο και στο χωριό Μπογιάνοβο, Βουλγαρίας, απ’ όπου είναι η ομάδα των Kukeri, το έθιμο αυτό γιορτάζεται την ίδια ημέρα – την Κυριακή της Κρεατινής. Την ίδια ημέρα η γιορτή αυτή γιορτάσθηκε σε όλη την Ελλάδα.
ΕΡΩΤΗΣΗ: Η Κρήτη είναι ο τόπος όπου γεννήθηκε ένας από τους αρχαιότερους πολιτισμούς στην Ευρώπη – ο μινωικός. Η τοποθεσία του νησιού ενώνει με έναν λογικό τρόπο στοιχεία ανατολικών και δυτικών ειδωλολατριών. Ποιες από αυτές θα ξεχωρίζατε;
Νικολάι ΣΙΒΚΟΦ: Η Κρήτη από τα πολύ παλιά χρόνια ενώνει τους πολιτισμούς της Ανατολής και της Δύσης. Ανά τους αιώνες εκεί κυριάρχησε το μοντέλο του δυτικού ευρωπαϊκού αστικού καρναβαλιού, ενώ η ανάμνηση του λάβρυ Ωρίωνα και του ιερού γάμου του Ουρανού και της Γης γύρω από την ανοιξιάτικη ισημερία παρέμεινε στην περιφέρεια της πολιτιστικής μνήμης σαν μια μισοξεχασμένη αρχαϊκή ανάμνηση. Με την πάροδο του χρόνου ο μύθος για τον ουράνιο πολεμιστή-οργωτή έχει χάσει την επικαιρότητά του. Εδώ και πολύ καιρό κανείς δεν ατενίζει τον ουρανό με τα άστρα, για να δει εκεί την θεία εικόνα της αναδημιουργίας του κόσμου, αλλά και η ίδια η εικόνα έχει αλλάξει σημαντικά με το χρόνο, ενώ οι αναμνήσεις από τις μακρινές εποχές της ανάπτυξης του ανθρώπινου πολιτισμού έχουν μείνει σε έθιμα και ιεροτελεστίες, στα λιγοστά σκηνικά του αρχικού μύθου.