The Best of GRReporter
flag_bg flag_gr flag_gb

Το προσφυγικό κύμα εγκλώβισε την Ευρώπη σε παγίδα, δεν υπάρχουν περιθώρια ωφέλιμης κίνησης

16 Σεπτέμβριος 2015 / 14:09:37  GRReporter
2082 αναγνώσεις

Μια συνέντευξη του καθηγητή Αλεξάνταρ Κιόσεφ για την Deutsche Welle.

Το πρόβλημα σιγά σιγά αποσαφηνίζεται: από τη μία η Ευρώπη δεν μπορεί και δεν πρέπει να εγκαταλείψει τα υψηλά ιδανικά και τις αξίες της, δηλαδή οφείλει να υποδέχεται τους πρόσφυγες, από την άλλη όμως δεν μπορεί να αντιμετωπίσει μια τόσο μεγάλη εισροή ανθρώπων.

Και οι δύο προσεγγίσεις, η ηθική και η πραγματιστική, κρύβουν παγίδες. Η ηθική απάντηση στο δίλημμα προϋποθέτει πως η συμπόνια είναι εύκολο πράγμα. Κι όμως δεν είναι καθόλου εύκολο πράγμα.

Πρώτον: κανείς δεν μπορεί να φανταστεί δυστυχία που έχει πολλαπλασιαστεί σε τόσους πολλούς ανθρώπους. Ο αριθμός των προσφύγων είναι τέτοιος που υπερβαίνει τις δυνατότητες της ανθρώπινης φαντασίας συμπόνιας. Μπορούμε να νιώσουμε συμπόνια για έναν άνθρωπο, για δύο ανθρώπους, για συγκεκριμένους ανθρώπους που βλέπουμε. Όταν όμως πρόκειται για εκατομμύρια ανθρώπους αυτό πλέον περνάει στο χώρο της αφηρημένης σκέψης. Και τότε η συμπόνια είναι επιδεικτική, δεν είναι αληθινή.

Η δεύτερη παγίδα είναι οι συναισθηματικές εικόνες που διαδίδονται στα ΜΜΕ και μετατρέπουν το πρόβλημα με την συμπόνια σε κάποια αρχαϊκά κλισέ, όπως για παράδειγμα τα παιδιά που υποφέρουν. Τα κλισέ αυτά προκαλούν την ανθρώπινη συμπόνια, αλλά δεν λύνουν το πρόβλημα με τον τεράστιο αριθμό. Εξακολουθούμε να μην ξέρουμε πώς να νιώσουμε συμπόνια για τόσους πολλούς ανθρώπους. Ακριβώς για το λόγο αυτό όσοι λένε πως νιώθουν συμπόνια, δεν ακούγονται πειστικά, και πολλοί δεν τους πιστεύουν. Ίσως είναι καλύτερα να μιλάμε για "ανθρωπιστικό χρέος”, διότι το χρέος δεν προϋποθέτει υποχρεωτικά και συμπόνια.

Ο καθηγητής Αλεξάνταρ Κιόσεφ

Κατά πόσο λοιπόν έχουν δίκιο όσοι λένε: "Κλείνουμε τα σύνορα, οι αραβικές και οι αφρικανικές χώρες να αντιπετωπίζουν μόνες τους τα προβλήματά τους;

Οι παραγματικοί πολιτικοί πρέπει να παίρνουν αποφάσεις βλέποντας μπροστά στο μέλλον. Αυτή τη στιγμή πολλοί λένε: "Η Ευρώπη γηράσκει, πρέπει να βρούμε εργατικό δυναμικό”. Αυτά όμως είναι βλακείες. Ναι, το οικονομικό πρόβλημα υπάρχει. Ναι, είναι δυνατό το εργατικό δυναμικό που έρχεται να ενισχύσει την ευρωπαϊκή οικονομία. Η ζωή όμως δεν αποτελείται μόνο από την οικονομία. Εδώ έρχονται άνθρωποι με διαφορετικές πολιτισμικές νοοτροπίες.

Το πολυπολιτισμικό μοντέλο συνύπαρξης απέτυχε και κατέληξε σε μια σειρά από επιθυμητά, ιδεαλιστικά ξόρκια. Ταυτόχρονα για το μοντέλο αυτό εξακολουθούν να μιλάνε σαν να συνεχίζει να πραγματοποιείται.

Η αλήθεια όμως είναι διαφορετική. Η «συνταγή» συνύπαρξης των πολιτισμών δεν οδήγησε εκεί που ήθελε να οδηγήσει. Δεν οδήγησε στην κατάργηση του διαχωρισμού, δεν οδήγησε στην ένταξη, αλλά το αντίθετο.

Οι έρευνες δείχνουν ότι ακόμη και στις πιο ενταγμένες στην κοινωνία μουσουλμανικές κοινότητες του Μονάχου, της Βιέννης ή του Παρισιού, γεννιούνται νέοι οι οποίοι στη συνέχεια γίνονται τζιχαντιστές. Στις λεγόμενες διαπολιτισμικές επαφές, για τις οποίες δεν ξέρουμε πολλά, γίνονται κάποιες αλχημικές διαδικασίες. Εμείς πρέπει να τις μελετούμε, και όχι να δίνουμε εύκολες συνταγές.

Δηλαδή, όσοι σκέφτονται πολιτικά, πρέπει να μπορέσουν να εξηγήσουν τι συμβαίνει. Και το μεγάλο πρόβλημα των σημερινών εξηγήσεων είναι πως είναι μονοαιτιακές. «Μονοαιτιακός» σημαίνει να εξηγεί κανείς τα πάντα με μια και μοναδική αιτία.

Με άλλα λόγια, στην συγκεκριμένη περίπτωση αγνοούνται εκείνοι οι συνδυασμοί αιτιών που οδήγησαν στην σημερινή κατάσταση. Ένα από τα επιχειρήματα των ηθικολόγων λέει: "Η Δύση πρέπει να ανοίξει τα σύνορά της, επειδή είναι υπεύθυνη για όσα συνέβησαν”. Οι ίδιοι επαναλαμβάνουν ότι η Λιβύη και το Ιράκ ήταν σαν φυσικά φίλτρα που σταματούσαν τους πρόσφυγες, ενώ η Δύση κατέστρεψε τις χώρες αυτές και τώρα πρέπει να αναλάβει τις ευθύνες της. Αυτός ο τρόπος σκέψης γενικά δεν μιλάει για την ευθύνη των συγκεκριμένων αφρικανικών και αραβικών καθεστώτων, καθώς και για την ευθύνη των τζιχαντιστών, «ξεχνάει» την αποικιακή διαδικασία που οδήγησε σε όλες αυτές τις ασυμμετρίες ανάμεσα στην ονειρεμένη Ευρώπη και τον υπόλοιπο κόσμο.

Δηλαδή να ψάξουμε τις αιτίες σε διαφορετικά μέρη και όχι μονοαιτιακά;

Μάλιστα, μπορούμε να τις ψάξουμε πριν από δύο αιώνες, πριν από περίπου 10 χρόνια, στις γενικές οικονομικές και κοινωνικές ανισότητες, ή στη σύγκρουση θρησκειών. Με λίγα λόγια: εμείς δεν ξέρουμε την εξήγηση, έχουμε μπερδευτεί. Και όταν δεν ξέρεις την εξήγηση για κάτι, δεν μπορείς να κάνεις και σωστή πρόβλεψη. Διότι οι προβλέψεις βασίζονται σε υπολογισμούς τάσεων και αιτιών. Όταν δεν γνωρίζεις αυτές τις τάσεις και τις αιτίες, γίνεται πραγματικό μπέρδεμα.

Και τότε παίρνεις τις αποφάσεις σου βάσει εντελώς καθημερινών, ηλίθιων υποθέσεων. Και αυτό είναι πολύ άσχημο. Συνοψίζοντας: υπάρχει ταυτόχρονα κρίση της ηθικής σκέψης, κρίση της επεξηγηματικής σκέψης, κρίση της σκέψης εμπειρογνωμόνων που πρέπει να πουν τι ακριβώς συμβαίνει αυτή τη στιγμή, και στο τέλος – κρίση της πολιτικής σκέψης που παίρνει τις αποφάσεις.

Ειδικά στη Βουλγαρία μπορεί να ακουστεί η άποψη: "Η θέση αυτών των ανθρώπων δεν είναι στην Ευρώπη, δεν τους θέλουμε”. Κατά πόσο βάσιμο είναι αυτό το επιχείρημα;

Ένα από τα πιο επιβλαβή πράγματα είναι να σκεφτόμαστε σε σκληρές, γεωπολιτικές κατηγορίες. Βρισκόμαστε αντιμέτωποι με το εξής δίλημμα:Εάν η Ευρώπη, η οποία γέννησε τις ιδέες για τα οικουμενικά ανθρώπινα δικαιώματα, αποφασίσει να κλείσει τα σύνορά της, κατά κάποιον τρόπο θα εγκαταλείψει τις θεμελιώδεις αξίες τις που την καθιστούν πόλο έλξης για τόσους ανθρώπους. Τότε θα γίνει μη οικουμενική, μη Ευρώπη, μη υπερασπιστής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Και αυτό θα ενισχύσει την σημαντικότερη κατηγορία εναντίον της τώρα: την κατηγορία περί υποκρισίας και περί εφαρμογής διπλών μέτρων και σταθμών. Από την άποψη αυτή το δίλημμα είναι τρομερό: ό,τι και να κάνει η Ευρώπη, έχει βρεθεί σε μια παγίδα στην οποία δεν έχει ωφέλιμη κίνηση.

Μου φαίνεται ότι στην κατάσταση αυτή οι προσεκτικές πολιτικές κινήσεις – με κάποια φίλτρα, με κάποιες ποσοστώσεις, με τις προσπάθειες να ρυθμίζεται κάπως η ροή – ως μια προσωρινή λύση είναι οι πιο σωστές.

Χρειάζεται όμως μια αληθινή, σοβαρή συζητηση για το μέλλον του φιλελεύθερου πολιτισμού και για το μέλλον της Ευρώπης και των αξιών της – για το γεγονός ότι η Ευρώπη φέρεται ως  προπαγανδιστής ορισμένων αξιών προς τον υπόλοιπο κόσμο. Όπως φαίνεται οι άνθρωποι στον αραβικό κόσμο και την Αφρική έχουν χωριστεί σε δύο πόλους. Θα μπορούσαμε να τους ονομάσουμε με τα παραδοσιακά ονόματα «ντόπιους» και «δυτικούς». Οι ντόπιοι στην συγκεκριμένη περίπτωση είναι φονταμενταλιστές, ισλαμιστές και τζιχαντιστές, που δημιουργούν μια αποπνικτική ατμόσφαιρα στις χώρες αυτές. Από την άλλη πλευρά είναι οι άνθρωποι που έχουν διαφορετική πνευματική πατρίδα και κατευθύνονται προς αυτήν – την Ευρώπη. Ταυτόχρονα όμως η Ευρώπη τους αντιμετωπίζει ως «διαφορετικούς». Σίγουρα ανάμεσά τους υπάρχουν και προβοκάτορες, σίγουρα υπάρχουν και τζιχαντιστές, και αυτό μετατρέπει την κατάσταση πράγματι σε ένα τεράστιο μπέρδεμα.

Ανεξάρτητα από όλα αυτά όμως η Ευρώπη οφείλει να θυμάται εκείνες τις θεμελιώδεις αρχές που την προσδιορίζουν.

Στην κατηγορία περί υποκρισίας θα απαντούσα πως ούτε η λέξη «Ευρώπη», ούτε η λέξη «Δύση» ονομάζουν ένα ενιαίο υποκείμενο. Στην Ευρώπη πάντα υπήρχαν δολοφόνοι, δικτάτορες, κυνικοί γεωπολιτικοί, αρχηγοί απολυταρχικών καθεστώτων που προκαλούσαν τρομακτικές γενοκτονίες. Υπήρχαν όμως και άνθρωποι, πολιτικές δυνάμεις, διαφωτιστική πορεία πολλών αιώνων, που επέβαλλαν ασταθείς μέχρι τότε αξίες. Οι αξίες αυτές εξακολουθούν να είναι μια ευκαιρία – μια ευκαιρία για την οποία αγωνίζονται οι άνθρωποι που πιστεύουν σε αυτές. Ευκαιρία την οποία όμως απορρίπτουν εξαγριωμένα άλλοι άνθρωποι στην Ευρώπη που δεν πιστεύουν στις αξίες του Διαφωτισμού.

Ολοκληρώνοντας θα μπορούσα να πω ότι η κρίση είναι διπλή. Διότι μαζί με την πρακτική, την συγκεκριμένη κρίση, υπάρχει και η κρίση της εξήγησης, της συζήτησης του θέματος τι να κάνουμε.

 

 

 

Tags: Ευρώπη πρόσφυγες μετανάστες αραβικές χώρες συνέντευξη Deutsche Welle
ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΤΕ ΜΑΣ!
Το περιεχόμενο του GRReporter φτάνει σε σας δωρεάν 7 ημέρες την εβδομάδα. Δημιουργείται από μια ομάδα επαγγελματιών δημοσιογράφων, μεταφραστών, φωτογράφων, εικονοληπτών, ειδικών λογισμικού, γραφικών σχεδιαστών. Αν σας αρέσει η δουλειά μας και την παρακολουθείτε, σκεφτείτε μήπως θα θέλατε να μας υποστηρίξετε οικονομικά με ποσό που επιθυμείτε.
Subscription
Μπορείτε να μας βοηθήσετε και με εφάπαξ αποστολή οποιουδήποτε ποσού:
blog comments powered by Disqus