Galery

1

Έτσι τους θυμάμαι τους δικούς μου: να κοπανάνε κάνναβη. Όχι ότι δεν έκαναν κι άλλες δουλειές, αλλά στη μνήμη μου έχουν αποτυπωθεί κατάμαυροι σαν γύφτοι, μέσα στη σκόνη και στις λάσπες, να χτυπάνε με τους κόπανους τις κανναβουριές, μέχρι να τους βγει η ψυχή. Εμένα με φρόντιζαν πιο πολύ επειδή ήμουνα ορφανό, αλλά η δουλειά ήταν δουλειά. Μόλις άρχισα να στέκομαι στα πόδια μου, άρχισα κι εγώ να κοπανάω. Για πιάσε τα ποντίκια μου! Ακόμα είναι σκληρά σαν πέτρα. Όχι μόνο από την κάνναβη, αλλά εκεί πρωτοδυνάμωσα. Από τότε, καμιά δουλειά δε μου φάνηκε δύσκολη. Αλλά μη νομίσεις ότι ψοφάω για βαριά δουλειά. Θεός φυλάξει. Αλλά ο άνθρωπος μπορεί και τα εύκολα, μπορεί και τα δύσκολα. Όμως, άλλο πράγμα είναι να τρως την ψίχα του ψωμιού κι άλλο την κόρα.

Τα καλοκαίρια βοηθούσα στις δουλειές και τον υπόλοιπο καιρό πήγαινα στο σχολείο σαν τα άλλα τα παιδιά. Δε θέλω να το παινευτώ, αλλά έκοβε το μυαλό μου. Πήγαινα σ’ ένα σχολείο που το λέγανε «Σχολείο των Τσοπάνων». Δεν ξέρω τι λες εσύ, αλλά εκείνο τον καιρό δεν ήταν καθόλου περίεργο ένα τέτοιο όνομα. Ήταν ένα πολύ καλό σχολείο. Παλιότερα, στην αυλή του συγκέντρωναν οι τσοπάνηδες τα πρόβατά τους προτού κινήσουν για τα βουνά, κι από κει του βγήκε αυτό το όνομα. Γιατί το Πάζαρτζικ ήταν κάτι σαν πόλη-χωριό. Ο κόσμος ασχολιόταν και με την κτηνοτροφία και με τη γεωργία για να ζήσει. Κατά τα άλλα, το σχολείο είχε και επίσημο όνομα: Γκεόργκι Μπρέγκοφ.

Αυτός ο Γκεόργκι Μπρέγκοφ ήταν ένας κάτοικος του Πάζαρτζικ που πήγε στη Βλαχία, έκανε εμπόριο, πλούτισε κι αποφάσισε να κάνει κάτι για την πόλη του _ έδωσε λεφτά για να χτιστεί σχολείο. Σου το λέω αυτό γιατί, όταν βρέθηκα κι εγώ στη Ρουμανία, έβγαλα καλά λεφτά μέσα σ’ ένα χρόνο. Τότε θυμήθηκα τον Γκεόργκι Μπρέγκοφ και σκέφτηκα: Γιατί να μην κάνω κι εγώ ένα καλό; Να χτίσω σχολείο, να χτίσω βιβλιοθήκη ή μήπως θα μου ταίριαζε να φτιάξω ταβέρνα; Αλλά μετά σκέφτηκα ότι ο Βούλγαρος είναι άνθρωπος αχάριστος. Πες ότι έφτιαχνα μια ταβέρνα και τη χάριζα στον παλιό μου μαχαλά, με την εντολή να την κουμαντάρουν από μόνοι τους οι άντρες και να τους έρχεται πιο φτηνά. Είμαι εκατό τοις εκατό σίγουρος ότι θα της άλλαζαν το όνομα, λες και δεν ήμουν εγώ αυτός που έβαλε το χέρι στην τσέπη για να χτιστεί. Τους ξέρω καλά τους ανθρώπους. Κι ενώ σκεφτόμουν τι να κάνω και πώς να πορευτώ, όλα τα χρήματα που είχαν τρέξει σαν νεράκι από τα δάχτυλά μου, σπαταλήθηκαν για άλλες βλακείες.

Μην κοιτάς που τώρα είμαι γδυτός και άφραγκος. Όλο και κάτι πέρασε από τα χέρια μου, αλλά έζησα σε πέντε κράτη και τα έξοδά μου ήταν πολλά... Κι αν χρωστάω σε κάποιους, σε πολύ περισσότερους έχω δώσει λεφτά και με το παραπάνω.

Για ποιο λόγο αλήτεψα σ’ αυτά τα πέντε κράτη; Μου είναι δύσκολο να σου απαντήσω, έτσι με δυο λέξεις. Αυτό προσπαθώ να σου πω από την αρχή. Πες το τύχη, πες το μοίρα _ το ζήτημα είναι ότι κανείς δεν μπορεί να της ξεφύγει. Κάτι φορές σ’ αφήνει να νομίσεις ότι της ξέφυγες, σ’ αφήνει να στρίψεις σε άλλους δρόμους και να πιστέψεις ότι είσαι παλικάρι. Θα τη νικήσω, λες, θα βρω μιαν άλλη τύχη, καλύτερη, αλλά εκείνη σ’ αρπάζει ξαφνικά από το σβέρκο και σε ξαναπάει εκεί που είχε απ’ την αρχή αποφασίσει. Κάτι φορές μπορεί ακόμα και βασιλιά να σε κάνει, αλλά τις περισσότερες σου τρίβει τη μούρη σε σκυλόσκατα, σε ρίχνει κάτω, σε λιανίζει, σε μασουλάει όπως η αγελάδα το χορτάρι, και το μόνο που μπορείς να κάνεις εσύ είναι να τη βρίζεις και να τη βλαστημάς. Βλακείες! Τη μοίρα σου πρέπει να την αγαπάς. Είναι δικιά σου και πρέπει κάπως να τα βρεις μαζί της. Να μην κατεβάζεις τα μάτια, αλλά να την κοιτάς στα ίσια και να την κρατάς από το χέρι. Ωστόσο εμείς όλο κλαιγόμαστε με τη μοίρα που μας έλαχε _ και Έλληνες και Σέρβοι και Βούλγαροι και Ρουμάνοι. Όλο κατεβάζουμε τα μούτρα, όλο στραβομουτσουνιάζουμε μόλις γίνει λόγος για την αφεντιά της, όλο κοιτάμε πώς να την κοροϊδέψουμε. Οι Τούρκοι είναι πιο ξύπνιοι από μας σ’ αυτό το πράγμα. Όχι ότι αυτοί δε βλαστημάνε τη μοίρα τους, αλλά όταν το κάνουν σκεπάζουν το κεφάλι τους με μια κουβέρτα και βουλώνουν τ’ αυτιά τους, να μην ακούσουν ούτε οι ίδιοι ούτε κανένας άλλος τη βλαστήμια τους.

Κι εμένα η μοίρα μου το θέλησε να ζήσω έτσι. Τι νομίζεις, μόνος μου πήρα την απόφαση να φύγω μακριά από τη μάνα μου και τους συγγενείς μου; Ποτέ. Λες να το ήξερα ότι με τον φίλο μου τον Μιχάλη θα φτάναμε τόσο μακριά; Καθόλου. Μερικές φορές μπορείς να καταλάβεις τη μοίρα σου και από τα αστειάκια που σου κάνει. Ξαφνικά, έρχονται έτσι τα πράγματα και αγαπάς εκείνο που προηγουμένως μισούσες. Προσπαθείς να ξεφύγεις από κάτι και ξαφνικά διαπιστώνεις ότι τρέχεις στο κατόπι του. Αλλά αυτά τα πράγματα τα βλέπεις αργότερα _ όταν όλα έχουν πια περάσει...

Ξέρεις πόσο κακά γίνονται τ’ αγόρια στους μαχαλάδες, όταν θέλουν να σε πληγώσουν; Θα σου κολλήσουν το χειρότερο παρατσούκλι, θα βγάλουν τραγούδι, δε θα σ’ αφήσουν σε χλωρό κλαρί. Κι όσο περισσότερο στενοχωριέσαι και νευριάζεις, τόσο πιο πολύ σε πειράζουν. Και τα παιδιά του Πάζαρτζικ ήταν μανούλες σε κάτι τέτοια. Εμένα δε με ενοχλούσαν πάρα πολύ. Σου το ’πα και πριν: Ήμουν δυνατός, πάλευα σαν στοιχειό, έτσι κοίταζαν να μην έχουν και πολλά πολλά μαζί μου. Bέβαια κι εγώ δεν τους πολυέδινα σημασία. Αλλά ήτανε κι ένα παιδί από το διπλανό μαχαλά _ ένα χαμένο, ύπουλο, τσιμπλιάρικο, του ’τρεχαν μύξες διαρκώς, Σάβτσο το λέγανε _, που μου είχε βγάλει ένα παρατσούκλι, μια λεξούλα μόνο, που μόλις την άκουγα μ’ έπιαναν τα διαόλια μου. Πίστεψέ με, από άλλον δεν την άκουσα ποτέ, μόνο εκείνος με φώναζε έτσι. Μου είχε βρει το κουμπί. Και δε μου την έλεγε από κοντά, αλλά μου τη φώναζε από μακριά: «Έλληνα! Έλληνα!» Λες και με ζεμάτιζε με καυτό νερό. Έτρεχα να το πιάσω, αλλά εκείνο καθόταν στην αυλόπορτα του σπιτιού του, χωνόταν μέσα σαν νυφίτσα και κλείδωνε. Πρέπει να παραδεχτώ ότι από παιδί ακόμα είμαι πολύ νευρικός _ όταν ξεσπάω, δεν ξέρω τι κάνω. Εχ, έτσι και τον έπιανα στα χέρια μου εκείνο τον Σάβτσο, θα τον έσκιζα στα δύο! Ευτυχώς που δεν τον έπιασα ποτέ.